Chứng khoán phái sinh là gì? Đây là câu hỏi của không ít nhà đầu tư tài chính thắc mắc. Tuy mới xuất hiện trên thị trường chứng khoán Việt Nam từ năm 2017 nhưng hiện tại thị trường chứng khoán phái sinh đang phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam. Ở bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về chứng khoán phái sinh và những điều cần biết liên quan đến kênh đầu tư này.
Mục lục
1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, trong đó xác định quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia trong việc thanh toán tiền, chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trong khoảng thời gian hoặc vào một ngày xác định trước trong tương lai.
Hiểu đơn giản thì một hợp đồng tài chính quy định quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng và giá trị của chứng khoán phái sinh phụ thuộc vào giá trị của một hay nhiều tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh là chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu,… ), chỉ số chứng khoán hoặc là các tài sản khác theo quy định của chính phủ.
2. Đặc điểm của chứng khoán phái sinh
- Mỗi chứng khoán phái sinh được thành lập trên tối thiểu một tài sản cơ sở và có giá trị gắn liền với giá trị của phần tài sản đó.
- Chứng khoán phái sinh không xác định quyền sở hữu của tài sản cơ sở mà chỉ là sự cam kết về quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng liên quan đến tài sản đó.
- Chứng khoán phái sinh là một công cụ thúc đẩy đòn bẩy tài chính, chủ yếu tập trung là đầu tư vào sự biến động giá của tài sản được quy định trên hợp đồng chứ không phải là đầu tư vào tài sản đó trong thực tế.
3. Phân loại chứng khoán phái sinh
Hiện tại, trên thị trường Việt Nam có 4 loại chứng khoán phái sinh sau:
- Hợp đồng tương lai (Futures contract) là hợp đồng giữa Bên mua và Bên bán về việc giao dịch tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá được xác định trước. Là loại hợp đồng được niêm yết vào giao dịch trên sàn chứng khoán hiện nay ở Việt Nam.
- Hợp đồng kỳ han (Forward contract) là hợp đồng mua hay bán một số lượng nhất định đơn vị tài sản cơ sở ở một thời điểm xác định trong tương lai theo một mức giá thống nhất giữa hai bên tại thời điểm thỏa thuận hợp đồng.
- Hợp đồng hóa đổi (Swap contract) là hợp đồng thỏa thuận giữa hai bên, theo đó các bên đồng ý các điều khoản thanh toán định kỳ cho nhau, nói cách khác là các bên đồng ý trao đổi luồng tiền trong tương lai theo một phương pháp định sẵn và trong một khoảng thời gian xác định trước.
- Hợp đồng quyền chọn (Option contract) là hợp đồng mà theo đó bên tham gia hợp đồng có quyền (không có nghĩa vụ) mua hoặc bán tài sản cơ sở với một mức giá được xác định trước tại một thời điểm nhất định trong tương lai.
4. Cơ chế thanh toán trên thị trường chứng khoán phái sinh
Một trong những điểm khác biệt cơ bản giữa thị trường chứng khoán phái sinh và các thị trường khác là cơ chế thanh toán hàng ngày. Nhà đầu tư khi tham gia các giao dịch và nắm giữ vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi/lỗ phát sinh từ vị thế đó. Cụ thể là:
- Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán toán bộ lỗ phát sinh đó chậm nhất 9h sáng ngày hôm sau.
- Nếu tài khoán chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.
Lãi/lỗ phát sinh của từng vị thế sẽ được hệ thống tính toán dựa trên giá đóng cửa của tài sản cơ sở. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số có quy định cụ thể ngày đáo hạn thì lãi/ lỗ của từng vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn cảu hợp đồng.
Đối với thị trường cơ sở, nhà đầu tư muốn mua chứng khoán thì phải có đủ số tiền tương ứng với giá trị thị trường của số chứng khoán đó và nhà đầu tư muốn bán chứng khoán thì phải nắm giữ chứng khoán đó ở thực tế. Nhưng đối với thị trường chứng khoán phái sinh thì khác, đặc biệt là đối với Hợp đồng tương lại thì nhà đầu tư ko cần có đủ số tiền để tham gia vị thế mua, hoặc không cần nắm giữ tài sản cơ sở để tham gia vị thế bán. Mà hai bên chỉ cần đáp ứng được hai yêu cầu trong giao dịch hợp đồng tương lai là Ký quỹ và thực hiện cơ chế thanh toán hàng ngày như trên.
Công Hưng
